بخشی از مطلب
تزئینات وابسته به معماری ایران
موضوع پروژه : مقرنس در معماری ایران
مقرنس در معماری ایرانی
: مختصری درباره تاریخچه و جایگاه مقرنس در معماری ایران
وجه تسمیه و معنی لغوی مقرنس
انواع مقرنس
سابقه مقرنس در بناهای پیش از اسلام
مقرنس در بناهای اسلامی
کاربرد در معماری مدرن
1.وجه تسمیه و معنی لغوی مقرنس
مقرنس با کلمۀ قرنا، قرنس و قرنیس خویشاوند است.
قرنیز-مأخوذ از قرناس یا قِرنس «عربی» پیش آمدگی باریک بالای در و پنجره، .شبیه حاشیه یا سایبان که با آجر یا سیمان درست می‌کنند
قسمی زینت که در اطاق ها و ایوان ها به شکلهای گوناگون گچبری کنند.
انواع مقرنس
مقرنسها از لحاظ شکل به 4 دسته تقسیم می شوند:
مقرنسهای جلو آمده: مقرنسهایی را میگویند که مصالح آن از خود بناست. و در
نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی ،انتهای سطوح
خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می دهند و استحکام آنها زیاد است.
مقرنسهای روی هم قرار گرفته: گذشته از مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ
و آجر وسنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می روند. و غالبا در چند ردیف
(دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.
مقرنسهای معلق: شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا
استلاکتیت نامیده میشوند. و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال
،کاشی و ... به سطوح مقعر داخل بنا صورت می گیرند. که اویزان به نظر میرسند
و دارای ثبات کمی می باشند.
مقرنسهای لانه زنبوری: چنانکه از تام این دسته از مقرنسها پیداست،شبیه لانه
زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر
شکل ظاهری شبیه به مقرنسهای معلق اند.
الهام از طبیعت یا ابتکار؟
مقرنس را نمی توان به طور قطع و یقین ساخته مصنوعی انسانی دانست همانطور که نمی توان تقلید صرف از طبیعت شمرد.
می توان شکل طبیعی مقرنس را عوارضی به قندیل مانند به نام استالاکتیت دانست
که از سقف و گاهی از دیوارۀ غارهای آهکی به شکل آویز یافت می شود.
بر هم قرار گرفتن این اشکال به طور خاص و از لحاظ بصری ذهن را به سوی مقرنس متوجه می سازد.
نمونه ای از استالاکتیت در طبیعت
در کتاب هنر اسلامی هانری مارتین آمده است:
عنصر تزئینی بسیار مشخص تزئین اسلامی استالاکتیت است، زیرا شکل ترکیبات
سنگی را که، در غارها با رسوب و تراکم املاح آهکی تشکیل شده، بخاطر
می‌آورد.
استالاکتیت بسیار ساده با هفت عنصر منشوری که می‌تواند بهم وصل شود به صورت یک جلوآمدگی، تشکیل شده است.
این هفت عنصر در سطح مستوی یک مستطیل و دو مثلث یکی قائم الزاویه ودیگری متساوی‌الساقین، بدست می‌دهد.
این شکل‌ها می‌تواند با هریک از پهلوهای خود جفت و جور شودوچیزی که موجب سهولت عده زیادی ترکیبات است .
مقرنس معمولاً در سطوح مقعر گوشه‌های زیر سقف ایجاد می‌شود و احتمالاً فکر
.اینکه گوشوار به این المان تزئینی منشاء داده است تقویت شده است
واحد مقرنس ربع گنبد یا در واقع یک هشتم کره و در اینصورت خود یک قسمت از
دیواره حجم کره و به عبارت دیگر سطح کوچک مقعری است که با سایر .سطوح مشابه
خود یک سطح مقعر بزرگتر را زینت می‌دهد
مقرنس تزئینی از قرار گرفتن سطوح مقعر در کنار هم و یا روی هم بطور مرتب و
یا متضاد تشکیل می‌شود و در این صورت عبارت از ردیفها و یا قطارهای افقی و
عمودی خواهد بود که دیواره‌های آنها و یا بطور بهتر فصول مشترک آنها چون
استالاکتیت آویزان بنظر خواهد رسید و گاهی خانه‌های لانه زنبوری را القاء
خواهد کرد
اشکال و تعاریف
مقرنس به آنچه شبیه نردبان و پله پله ساخته شده باشد گفته می شود که مانند آویزه هایی قندیل مانند ساخته می شود.
به مقرنس قطار بندی نیز می گویند.
در واقع مقرنس چیزی شبیه پوزه آهو می باشد.
به فاصلۀ هر یک چهارم مقرنس که از یک طرف آغاز و به ضلع دیگر زمینه مقرنس متصل می شود یک قطار می گویند.
آلت های مقرنس
موش پا: آلتی که از قطار اول به دیوار متصل شده و کمی بر روی دیوار امتداد می یابد موش پا گفته می شود.
شاپرک: آلتی سه پهلو است که مابین قطارها قرار می گیرد. و عامل اتصال آلت
های مقرنس می شود.این آلت از بسیار باز تا بسیار بسته متغیر است.
تخت: تخت تنها عنصری است که به صورت افقی در مقرنس قرار می گیرد و در انواع تخت منتظم،تخت غیر منتظم و تخت لوزی به کار می رود.
شمسه: که در وسط هر چشمه یا نیمکار مانند عرقچین در پایان کار قرار می گیرد.
طاس: آلتی است که بین دو شاپرک یا بین دو ترنج یا بین دو تی قرار می گیرد و فضاهای فرو رفته مقرنس را بوجود می آورد.
مدنی: به طاس های مرتفع که گاه ارتفاعی معادل چند قطار را دارند مدنی گفته می شود.
تنوره: تنوره از اجتماع قطارهای مقرنس در یک سمت بوجود می آید.
تی: هرگاه بین دو طاس شاپرکی قرار نگیرد و دو طاس پشت به پشت به هم بچسبند حالت تی ایجاد می شود.
معرفی آلت های مقرنس بر روی تخمیر
اشکال و مدول های بکار رفته در ایجاد مقرنس
پلان معکوس و تبدیل سطح چند ضلعی برای اجرای مقرنس
ترسیم شماتیک از یک مقرنس اجرا شده
مقرنس پیش از اسلام
کاربرد مقرنس را در پیش از اسلام شامل 2 دوره عمده یعنی 250 قبل از میلاد تا
224بعد از میلاد و از 224 بعد از میلاد تا زمان ظهور اسلام دانسته‌اند.
البته ذکراین نکته لازم است
که نمونه‌هایی نیز مربوط به 550 قبل از میلاد در این زمینه یافته شده‌است.
در دوران هخامنشی هنر مقرنس تحولی چشم گیر و بارز یافت و ادامه آن با
طرحهای ارزنده تری در دوران اشکانی ظاهر گشت تا جائی که می‌توان شاهد
نقش آفرینی بیشتر مقرنس در این زمان بود.
زادگاه این هنر را ایران می دانند آنچه در سایر بلاد اسلامی دیده می‌شود خود
مخلوطی است از فرهنگ و معماری آن دیار با ریشه‌های مقرنس ایرانی . مقرنس
از آغاز برای تبدیل پلان مربع به دایره استفاده می‌شده , پس مقرنس در ابتدا نقشی
کاربردی داشته نه تزئینی , البته با در بسیاری از ساختمانهای به یاد مانده مقرنس
در تبدیل یک پلان مربع به یک گنبد به کار گرفته شده است .
رد پای مقرنس را می‌توان حتی تا قبل از دوران هخامنشی در ایران نیز دنبال کرد و اولین نمونه
مشهور آن «دکان داوود» از زمان ماد است. و در سر پل ذهاب که نمای صخره‌ای آن دارای سه
جلو آمدگی در روی هم و هرکدام محیط بر دیگریست و مانند یک قرنیز که مرکب است خود را
می‌دهد. از دوران هخامنشی به بعد مقرنس تحول و تغییر چشمگیرتری پیدا کرد که به عنوان نمونه
می‌توان از آتشگاه پاسارگاد نامبرد. این بنا مربوط به قرن ششم قبل از میلاد است. صرف نظر از
برجستگی‌های عمودی در چهار گوشه بنا در انتهای دیوار مقرنسی مرکب از عناصر زیر به چشم
می‌خورد.
اول: یک قرنیز ظریف بلافاصله پس از دیوار
دوم: یک ردیف آجرهای مستطیل شکل که در بالای قرنیز اول قرار گرفته و از
پائین بریده و آویزان دیده می‌شود.
سوم: ردیفی از طاقچه‌های واقع در بین آجرها
چهارم: قرنیز دیگری که در بالای مقرنس قرار دارد و در واقع نمایانگر سه
قسمت اول است.که این عناصر در کعبه زرتشت ، یا مقبره داریوش در نقش رستم
هم دیده می‌شود. در دوران اشکانی قرنیز و مقرنس با هم بکار می رفته‌اند به
عنوان مثال کاخ آشور در عراق یا کاخ هتره که از مقرنسهای بریده بریده استفاده
شده‌است. دوران ساسانی را هم می‌توان دوره رواج و پیچیدگی بیشتر عنصر
مقرنس در معماری قبل از اسلام دانست.
که همین عناصر در کعبه زرتشت یا در مقبره داریوش در نقش رستم دیده می‌شود.
دوران ساسانی را هم می‌توان دورهٔ رواج و پیچیدگی بیشتر عنصر
مقرنس در معماری قبل از اسلام دانست.
مقرنس در بناهای اسلامی
در بناهای دورۀ اسلامی می توان نمونه های جالب توجه و کاملی از مقرنس را مشاهده کرد که در
نوع خود کم نظیر اند.شاید بتوان بهترین نمونه ها را در مسجد جامع اصفهان ،مسجد گوهر شاد
مشهد،و گاهی منازل قدیمی جستجو کرد که نمونۀ آن خانۀ شیخ الاسلام در اصفهان است.
اسلامی
این عنصر تزیینی در دوران اسلامی چه از لحاظ کثرت استعمال و چه از نظر تعدد
مواد و چه از جهت وسعت عالم اسلام اهمیت بخصوصی را حائز است و شاید به
علت همین شرایط بوده است که بعضی اصولاً این تزیین را یک روش اسلامی
دانسته‌اند. در این دوران هر چهار دسته از مقرنس مورد استفاده قرار گرفته
است و برای مطالعه آن می‌توانیم دو راه در نظر گیریم:
اول مطالعه هر دسته در کلیه بناها و دوره‌ها بطور جداگانه.
دوم مطالعه هر چهار دسته در هریک از دوره‌ها چون قرون اولیه، دوره سلجوقی،
دوره مغول و غیره. ولی چون دسته اول تقریباً‌در همه بناها بکار رفته و گاهی
در یک مقرنس دو جنبه القاء شده(واحدهای مقرنس هم رویهم قرار گرفته و هم
آویزان بنظر میرسد) و از طرف دیگر دسته چهارم یعنی مقرنسهای لانه زنبوری
مورد استعمال کمتری داشته است انتخاب راه دوم اولی بنظر میرسد.
مقرنس درچهار قرن اول هجری
مسجد جامع نائین-این مسجد که به اوایل قرن چهارم هجری منسوب است درجه
اول از لحاظ گچ‌بریهای دقیق و ظریف و ترسیمات هندسی و گیاهی خطوط کوفی
گلدار مشهور است ولی در بعضی قسمتهای سقف نوعی مقرنس با گچ القاء شده
است.
مقرنس در دو قرن پنجم و ششم
این دو قرن مقارن دورة سلجوقی و از ادوار درخشان هنر معماری است. در دورة
سلجوقی این هنر در مرحلة تحول شدید است و از صورت کلی که در ممالک مختلف و
نواحی اشغالی عرب بروز کرده بود بسوی عوامل و عناصر ساسانی از جمله
تالارهای مربع بزرگ رفت و چون سقف این نوع تالارها به کمک گوشوار ساخته
می‌شد زمینه مناسبی برای توسعه مقرنس فراهم شد. اضافه بر مقرنسهائی که در
گوشوار بنا تعبیه می‌گردید خارج آنها نیز با این عنصر تزیینی مزین گردید.
ما سعی میکنیم با ذکر مثالهای ذیل این موضوع را بیان کنیم.
برج لاجیم-این برج در سواد کوه واقع و در عداد بناهای دورة آل زیار(316-470
ه) بشمار است. این برج که بنام مقبره امامزاده عبدالله شهرت دارد در داخل
از یک سقف مدور و در خارج از یک گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده شده است.
این برج مدور از آجر ساخته شده و مقرنس مورد نظر ما از جمله تزییناتی است
که در پایة گنبد مخروطی آن چون یک کمربند قرار دارد.
برج رسکت-این برج که فاصله زیادی با برج لاجیم ندارد از بناهای قرن پنجم
هجری به شمار می آید و ساقه آن استوانه و گنبدش تقریباً مخروطی است. این
برج نیز از آجر ساخته شده و مقرنس مورد نظر ما از جمله تزییناتی است که در
پایة گنبد چون یک کمربند به این ترتیب قرار دارد:
1-یک کتیبه کوفی گچی در انتهای ساقه.
2-یک نوار کم عرض ظریف شامل نقوش بسیار ظریف در بالای کتیبه مذکور
3-یک ردیف مقرنس آجری که از قطعات آجر جلو آمده و فرورفته تشکیل گردیده و
مجموعاً چون ردیف مثلثهای متناوب برجسته و گود به چشم می‌خورد. آجرهای
مثلثهای برجسته از پایین و ببالا یعنی از رأسش در جهت قاعده جلو می‌آید و
عریض می‌شود و چون کنگره‌های آویزان به نظر میرسد.
4-یک ردیف مقرنس آجری دیگر واقع در بالای مقرنس اول و بین دو قرنیز ظریف
این مقرنس رویهم رفته شبیه مقرنس اول است با این تفاوت که داخل مثلثهای
برجسته خالی مانده است
گنبد علی در ابرقو-این یک مقبره برجی هشت ضلعی و دارای گنبد است که کلاً با
سنگ ساخته شده و تاریخ (ثمان و اربعین و اربع مائه) در کتیبه بالای ساقه
به چشم می‌خورد.
این بنا دارای مقرنس زیبا و نسبتاً بدیعی است که بین انتهای ساقه و پایة گنبد در دو ردیف قرار دارد و مانند کمربند بدور بنا می‌پیچد
اول یک ردیف سطوح گود بلافاصله در زیر پایة گنبد.
دوم یک ردیف فرورفتگی‌های مستطیل در بالای کتیبه.
سوم یک ردیف مقرنس سه قسمتی دربین دو ردیف مذکور
برج طغرل در ری-این بنا که در534 هجری ساخته شده یک از مقابر برجی شیاردار
است که اضافه بر شیارهای زیبای ساقه خود دارای یک قرنیز مرکب و یک مقرنس
بسیار زیبا میباشد. قرنیز در انتهای ساقه برج چون یک کمربند پهن بدور آن
می‌پیچد و مرکب از یک نوار ظریف و یک جفت فرورفتگی‌های کوچک است که در
طرفین یک ردیف طاق‌نماهای ظریف قرار دارد.
مقرنس عبارت از چهار ردیف است:
1-یک ردیف ربع گنبدهای دارای قوس شکسته درست در انتهای هر شیار.
2-یک ردیف ربع گنبدهای دارای قوس شکسته درست در انتهای هریک از دو سطح طرفین شیارها.
3-یک ردیف ربع گنبدهای دارای قوس شکسته در فاصله بین قوسهای ردیف دوم و در محاذات شیارها
ربع گنبدهای سه ردیف طوری قرار گرفته است که دربالای هر شیار چون یک صلیب
جلوه می‌کند و اضافه بر آن در فاصله بین قوسهای ردیف دوم و پایه ردیف بالا
لچک‌ها یا شبه مثلثها به چشم می‌خورد
منار ساربان اصفهان منسوب به قرن 6 هجری-دارای دو رشته مقرنس آجری است که رشته اول در شکل دیده می‌شود.
مسجد جامع اصفهان-این مسجد یکی از بناهای مفصل و مهم است که تاریخ درازی
دارد و مجموعه‌ای از عناصر و موضوعات مختلف معماری و تزیینی میباشد. مسجد
جامع اصفهان در دورة سلجوقی دارای دوتالار مربع جنوبی و شمالی گردید و
عنصر مورد بحث ما یعنی مقرنس در داخل همین دو تالار و عنصر مورد بحث ما
یعنی مقرنس درد اخل همین دو تالار قرار دارد. تالار جنوبی مشهور به گنبد
نظام الملک مورخ حدود 480 و تالار شمالی مشهور به گنبد تاج الملک و مورخ
481 هجری است.
مقرنسهای هر دو تالار در واقع همان منطقه تغییر حالت مربع به دایره پایه
گنبد است و بنابراین ما برای تعقیب تحول این عنصر تزیینی از خارج بناها به
داخل توجه میکنیم.
گنبد نظام الملک-پلان این تالار مربع و به ضلع پلان این تالار مربع و به
ضلع 15 متر است و در طرف قبله به دیواری که محراب را در بر می‌گیرد محدود
می‌گردد و از بناهای سه طرف دیگر خود بوسیلة ستونهای- قوی که خود از
ستونهای گرد و به هم چسبیده تشکیل می‌شود مشخص است.
مقرنس در دورة مغول
مقرنسهای جلو آمده و ساده تقریباً در کلیه بناهای دوره مغول اکثر در خارج و
بعضاً در داخل مساجد، زیارتگاهها، برجها، مناره‌ها و غیره به کار رفته و
می‌توانیم در این مورد مثالهای ذیل را ذکر کنیم:
داخل مسجد علیشاه تبریز و خارج مسجد اشتر خان اصفهان
خارج مقبره اولجایتو در سلطانیه و داخل مقبره زیارتی بجنورد
خارج امامزاده ابراهیم قم و داخل امازاده علی بن ابوالمعالی بن علی صافی قم.
خارج میل رادکان مشهد و برج علاء الدین ورامین.
خارج مناره‌های مسجد اشترخان و مناره‌های زیارتگاه تربت جام
مقبره شیخ یوسف سروستانی در سروتان مورخ 714 هجری-ورودی این مقبره با یک
قاب تزیین مستطیل مشخص است و مقرنس مورد نظر ما در بالای این قاب به چشم
می‌خورد. این مقرنس ساده عبارت از دو ردیف سطوح مقعر است که در طرفین ردیف
بالا جرزهایی که ته آنها بریده به نظر میرسد قرار دارد .
از بناهای دیگر اسلامی که در آنها مقرنس اجرا شده می توان به موارد زیر اشاره کرد
1-مقبره سلطان محمد اولجاتیو در سلطانیه مورخ 12-705 هجری
2-مسجد جامع اشترجان اصفهان
3-مسجد جامع فریومد سبزوار مورخ اوایل قرن هفتم هجری
4-مقبره سید رکن الدین یزد مورخ 725 هجری
5 و 6-گنبد غفاریه مراغه مورخ حدود 728 هجری و مقبره سلطان حیدرخیاومورخ حدود 730 هجری
7-مسجد جامع پامنار کرمان مورخ 793 هجری
سر در ورودی مسجد جامع یزد مورخ 724 هجری
و .......
در یک تقسیم بندی کلی می توان مقرنس را به چهار دسته تقسیم بندی کرد: الف)
مقرنس های جلو آمده:که مصالح آن از خود بنا است و اکثرا ساده و بی هیج پی
رایه ای به صورت آجرو یا گچی و در انتهای سطوح خارجی صورت می گیرد و
استحکام زیادی داردمانند برج ظغرل
ب) مقر نس های روی هم قرار گرفته:که احیانا از مصالح اصل بنا و یا قطعات
سنگ و آجرو گچ در سطوح مقعر داخل و خارج صورت می گیردو دارای ثبات متوسطی
است مانندایوان مسجد جامع ورامین دوره ایلخانیان)
ج)مقرنس های معلق(آویزان):این نوع از مقرنس ها با توجه به شباهتی که به
منشور های آهکی آویزان در غارها دارند استالاکتیت نیزنامیده میشوند و غالبا
از چسباندن موادمختلف مانند گچ، سفال ، کاشی و غیره به سطوح مقعر داخل بنا
ها صورت می گیرد آویزان به نظر می رسند و دارای ثبات کمی است مانند مقرنس
کاری مسجد بابا عبداله نایین و بعضی از ایوان های حضرت معصومه(س)و مسجد
امام اصفهان
د) مقرنس های لانه زنبوری :که همانند خانه های زنبور به چشم می خورند. این
دسته از نظر شکل ظاهری بسیار نزدیک دسته سوم می باشند .. ایوان ایینه حضرت
معصومه (س)
شیوه اجرای مقرنس : به مقرنس قطار بندی هم می گویند. شیوه کار به این
طریق است که قطارهایی با فواصل متساوی از هم مستقل می شوند و به این ترتیب
که قطار اول از همه عقبتر ( نزدیک به دیوار و ستوت)و قطار بدی کمی جلوتر و
به همین ترتیب تا به قطار آخر که شمسه را تشکیل می دهدمی رسد . اگر مقرنس
در نیم کار مورد استفاده قرار گیرد باید توجه شود که لبه ی همه قطارها
دقیقا روی قوس اصلی قرار گیرد . نکته:تخمیر چیست؟سطحی در زیر محل کار که
نقشه مقرنس بر روی آن و به اندازه واقعی پیاده می شود . زمین صاف و همواری
که نقشه با مقیاس 1/1بر روی آن رسم می شود . در مقرنس نیز مانند سایر هنر
ها آلت های خاص خود را داردمانند تفت ، ترنج ، شمسه، برگ ، تیزه ی ، تاس ،
انواع تخته پر و شش پره ، شاپرک و موش پا که از کنار هم قرار دادن این
آلت ها در قطار ها مقرنس ایجاد می شود . اجرای مقرنس با توجه به اینکه با
مصالح سنگین مانند آجر و یا با مصالح سبک مانند آینه ، کاشی و گچ ساخته شود
متفاوت است که در زیر به دو طریق اشاره می شود:
اجرای مقرنس آجری ( دستپوش ) : برای اجرا یمقرنس های آجری بزرگ مانند مسجد
جامع اصفهان ، آب انبار آقا سید حسین کاشان ، مسجذ امام حسین تهران که
امکان ساخت مقرنس به علت سنگینی و بزرگی بر روی تخمیر و سپس حمل آن برروی
کار وجود نداردبه ترتیب زیر عمل می کنیم : الف)ابتدا طرح اولین قطار مقرنس
را از روی کاغذتخمیر با مقیاس 1/1برروی تخته ای گچی یا چوبی منتقل کرده و
لب قطار هارا مطابق نقشه مقرنس می بریم . (لب قطار ها را به وسیله تکه هایی
از آهن نبشی که به یکدیگر جوش داده می شوند نیز می توان ساخت و به سر کار
منتقل کرد ) ب ) قطارهای دوم ، سوم و ....را به همین ترتیب برروی تخته گچی
با مقیاس 1/1 منتقل می کنیم ج)لب قطار ها را برروی کار مستقر می کنیم .
برای نگهداشتن و استوار ماندن لب قطار ها از ساسو ( طناب مهار کننده لنگه
قابها )به عنوان یک ستون معلق که در پشت مقرنس به سقف اتصال می یافت
استفاده می کردند( امروزه این عمل بوسیله انواع مفتول های فلزی و میلگرد ها
انجام می شود). د)حال آلت های مقرنس را یک به یک از محل قطار اول تا
اتصال به قطار دوم آجر چینی می کنیم به این طریق ساخت مقرنس که ذر همان
محل اصلی انجام می گیرد دستپوش می گویند. ه)به همین ترتیب از قطار دوم به
قطار سوم به روش دستپوش می سازیم تا مقرنس به انتهای شمسه برسد .
اجرای مقرنس های معرق ، گچی و آینه کار ی: برای اجرای مقرنس های گچی با رو
چوش اینه مانند ایوان بارگاه حضرت معصومه (س) و حضرت عبدالعظیم به این
ترتیب عمل می کنیم : الف)محل استقرار قطار ها را بر روی کار نشان می کنیم .
ب) جلو آمدگی هر قطار را در محل نصب نشان می کنیم ( به این فاصله جلو
آمدگی هوای خروج گویند) ج )اجرای قطار اول مقرنس را از روی کاغذبا مقیاس
1/1برروی تخته ای گچی ، چوبی و...و یا بوسیله نبشی منتقل کرده لب قطار را
مطابق نقشه مقرنس شیار می دهیم . د)قطار دوم و سوم را نیز به همین ترتیب
بر روی تخته گچی با مقیاس 1/1 پیاده می کنیم . ه)فاصله عمودی بین قطار اول
و قطار دوم را همان جا بر روی تخمیر به وسیله پایه هایی عمودی ایجاد می
کنیم . و)حال به صورت قرینه ( در حالی که پشت آلت های مقرنس به طرف سازنده
قرار گرفته است )ماده ی قالب آلت های مقرنس را یک به یک می سازند که
آلتهای اصلی مقرنس در پشت این ماده قالب ها قرار خواهند گرفت .
ز)اگر مقرنس معرق است پس از ساخت ماده ی قالب الت های مقرنس به وسیله گچ به
پشت آن روغن می زنیم و کاشی را پشت آن می چسبانیم به صورتی که روی کاشی ها
به ماده قالب و پشت انها رو به سازنده قرار دارد . پس از اتمام هر آلت پشت
کاشی ها را ملات اندودو یکپارچه می کنیم و اگر مقرنس آینه کاری و گچ بری
هم باشدباز به همین ترتیب عمل می کنیم . ش)پس از خشک شدن آلت اصلی کاشی ،
آینه و غیره را از ماده ی قالب جدا میکنیم ط)حال هر آلت ساخته شده را به
محل اصلی حمل کرده ، نصب می کنیم و این عمل را تا به آخر ادامه می دهیم تا
مقرنس کامل شود . نکته : آلت های مقرنس معمولا مقدازی به صورت عمودی ساخته
می شوند و سپس با قوس مناسب به قطار بعدی می رسند . معمولا در هر آلت
مقرنس یک کاشی باریک آبی رنگ و بعضا رنگ سفید به عرض و ضخامت mm3 تا
cm5قرار می گیرد که به آن حمیل می گویندو پس از ان کاشی کاری و یا آجر کاری
آلتها انجام می شود
نمونه های موفق استفاده از نماد مقرنس در بناهای مدرن
نمونه مقرنس آویخته در بنای مسجد میرزا تقی همدان
منابع ومواخذ
فرهنگ عمید جلد اول، چاپ سوم، تألیف حسن عمید، تهران 1347 خورشیدی ص 790.
-فرهنگ نفیسی جلد پنجم، م-ی، از انتشارات کتابفروشی خیام 1343 ص 3456.
هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی تألیف رمان‌گیر شمن، ترجمه دکتر عیسی بهنام، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ص 86 ، شکل 111.
فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، اولین نشریه سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، 1345، ص 141و142.
معماری اسلامی ایران در دورة ایخانان، اثر دونالدن ویلبر، ترجمه دکتر عبدالله فریار، تهران، 1346، ص 34-36.
سایت گوگل
تالارهای نیک صالحی
