بخشی از مطلب
مدرسه مصلی یزد در خیابان قیام، کوچه گلچینیان قرار گرفته است. این اثر در
تاریخ 30 خرداد 1315 با شماره ثبت 262 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به
ثبت رسید.
کتیبه سردر شمالی بنا دارای تاریخ 958 است. در چوبی بزرگ و منبت کاری بنا
کتیبه ای مورخ 1035 دارد و بر بالای این در، لوحی سنگی نصب شده که ماده
تاریخی 1035 را نشان می دهد.
بانی اولیه بنا، خواجه شمس الدین محمد تازیکو معرفی شده است. البته در جایی
دیگر هم عنوان شده که شاه مظفر پدر شاه یحیی، در نیمه دوم قرن هشتم این
محل را ساخته و بعد امیرزاده اسکندر بن عمر شیخ آن را مرمت و نوسازی نموده
است.
کتیبه سردر شمالی بنا، حاکی از تمام کاشی کاری سردر توسط میرک بیک شربتدار
شاهی در نیمه قرن دهم است. مدرسه واقع در طبقه تحتانی بنا از سوی میرزا
اسحق بیک حقیقت خانی یزدی در دوره شاه عباس اول صفوی احداث شده و در بزرگ
منبت کاری نیز توسط وی وقف گردیده است. بانی عمارت چهارطاقی میانه صحن مصلی
در کتب تاریخ یزد، مولانا مجدالدین حسن قاضی متوفی به سال 787 معرفی شده
است. این بنا در کتب تاریخ یزد با عنوان مصلی جدید آمده است. این نام در
قبال مصلی عتیق به این بنا داده شده است.
همچنین بر کتیبه چوبی در شمالی و در وقفنامه آن از این محل با نام مصلی
میرک خان یاد شده است. آندره گدار چهارطاقی وسط صحن را نشانه ای از دوره
ساسانی دانسته و با اشاره به عبارت "معبد" در کتیبه های مصلی نتیجه می گیرد
که پیش از اسلام در این مکان آتشکده ای قرار داشته است. این استدلال از
استحکام چندانی برخوردار نیست زیرا لفظ "معبد" برای مسجد و نظایر آن در
بقاع و عمارات دیگر نیز مکرراً بکار رفته است.
بر اساس تواریخ یزد، در دوره امرای آل مظفر در این محل میدانی برای اسب
دوانی، تیراندازی و چوگان بازی ساخته شده بود که در همین زمان یا پس از آن
به مصلی و عیدگاه تبدیل گردیده است. چهارطاقی موجود در میانه صحن مصلی از
آثار قرن هشتم است که در طول زمان به ضرورت مرمت گردیده است. بنای مصلی در
سال 846 مرمت و بازسازی شده و دردوره صفوی تغییرات زیادی در آن صورت گرفته
است. از جمله مهمترین این اقدامات می توان به احداث مدرسه ای در گودال
باغچه میانه صحن مصلی اشاره کرد. علاوه بر این در طبقه همکف نیز ایوان ها،
حجرات و طاق نماهایی پیرامون صحن ساخته شده است.
