مسجـد میـرعمـاد ( مسجـد میـدان ) :
مسجد میرعماد ( یا مسجد میدان با مساحتی اعیانی در حدود 1150 متر مربع ) از
مستحدثات زمان ترکان قراقویونلو در زمان سلطان جهانشاه می باشد و به
احتمال زیاد بر بنا مسجدی از دوران خوارزمشاهی احداث شده است . بنا دارای
سر در رفیع و معروف و صحن مربع شکل و چهار ایوان بر پیرامون آن و گنبدخانه و
دو شبستان جنوب غربی و جنوب شرقی می باشد . در ضمن در جنب شبستان جنوب
شرقی راسته گذر مسقفی که قبلاً به دارالایتام باز می شده ، وجود دارد که در
قرون گذشته آب انباری بجای آن بنا شده است . منبر کاشیکاری با مصالح بنایی
که در گنبدخانه مسجد قرار دارد که از مستحدثات قرن هفتم بوده و متعلق به
زمان سلطان ابوسعید گورکانی است . مؤلف کتاب مرآت البلدان ( جلد 4 صفحه 116
) در باره این مسجد می نویسد : « مسجد عمادی از بناهای خواجه عمادالدین
است مشتمل بر ایوان زمستانی و گنبد بزرگ و شبستان زمستانی و تابستانی و صحن
و حیاط وسیع و حوض آب و حوضخانه جداگانه و منبر کاشی . این مسجد خرابی کلی
داشت ، از دو سال قبل تا حال حاجی علی نقی تاجر هفتصد تومان خرج مرمت آن
نموده . » . سهیل ضرابی کاشانی نیز در کتاب مرآت قاسان ( صفحه 424 ) گوید :
« یکی دیگر از بناهای مرتفعه منیعه کاشان مسجد عمادی است که همواره محل
اقامت نماز جمعه و جماعت است و آن را در زمان جهانشاه قره قویونلو خواجه
عمادالدین محمود در مقابل میدان سنگ با گچ و آجر و کاشی معرق به وضع خیلی
خوب در کمال امتیاز و استحکام بنا نموده است . » . و در نسخه خطی مجموعه
ناصری ( « جلد 1 صفحه 143 که سابق بر این در کتابخانه وزارت دارایی بوده
ولی اکنون در کتابخانه دولتی نگاهداری می شود . » به تاریخ سال 1296 ق. )
چنین آمده است : « مسجد عمادی در زمان جهانشاه که از وزرای او بوده و هنگام
مراجعت از زیارت بیت ا... ، این مسجد را در مقابل میدان بنا نهاده است . »
. مسجد عمادی که در جنوب میدان فیض ( میدان سنگ سابق ) و در کنار بازار
بزرگ شهر واقع شده در زمان احداث آن مکان کنونی مقابل ( دروازه سوق ) و
مجاور بارو و خندق قدیم شهر و در مدخل بازار مسگرهای معروف کاشان بوده است .
مسجد عمادی دارای سر در عالی و زیبایی است که بواسطه نمایش فنون معماری
اصیل ایرانی در بنای آن بسیار جالب و قابل توجه واقع گشته زیرا که در قرینه
سازی نمای سر در مسجد ابتکاری بکار برده شده که انحراف جهت بنا را نسبت به
محور جلوخان و میدان مقابل مسجد با وضع غیر محسوسی بر طرف ساخته است . بر
جداره های اطراف و حوالی سر در نیز مجموعه سودمندی از کتیبه و سنگ نبشته ها
و فرامین پادشاهان قره قوینلو و صفویه تا قاجاریه ثبت و ضبط شده که علاوه
بر محتوی بودن بر اطلاعات مهم تاریخی و آداب و رسوم زمان و سنن اجتماعی تا
حدی هم راه و روش فرمانروایان گذشته را منعکس می سازد . در بزرگ مسجد چوبی
کنده کاری و میخ کوبی است و روی دماغه آن نوشته شده : « جنات عدن لهم
مفتحتة الابواب » . و بر قابهای وسط هر دو لنگه های در چنین کنده شده : «
حسب الامر اعلی بتاریخ شهر محرم 1123 به سعی کمترین ابن میرزا محمد المتولی
به اتمام رسید . » . در راهرو و دهلیز سمت راست مسجد ، روی بدنه یکی از
جرزها کتیبه کاشی معرقی نصب شده که وسط آن خالی و پیداست که برای جام آیینه
ساخته شده و بر چهار طرف آن به خط سفید بر زمینه سورمه ای چنین نوشته شده
است : « لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله » .
ای نسخــه نـام الهـــی کــه تــویـی وی آینـه جمــال شـاهـی کـه تـویـی
بیرون ز تو نیست هرجه در عالم هست از خود بطلب هر آنچه خواهی که تویی
« وقف قطب الدین بن شمس الدین فیروز آبادی میبد سنه 897 » .
ازاره های دو طرف راهروها با کاشی شش پر بنفش و فیروزه ای تزئین یافته .
وسط هشتی و مقابل در ورودی به مسجد سنگاب بزرگ پایه دار هست که از یک تخته
سنگ تراشیده شده است . و بر لوحه مرمر سفید روی دیوار مقابل آن نوشته شده :
« یا الله یا محمد یل علی ». گنبد بزرگ مسجد به سبک گنبدهای خوابیده قبل
از دوران صفویه با آجر ساخته شده و بر دو جناح راست و چپ مقصوره گنبد هم دو
شبستان متصل به یکدیگر بنا کرده اند .
منبـر کـاشـی معـرق :
در محوطه داخلی گنبد منبر بزرگ مسجد به ارتفاع چهار متر با شش پله تمام
کاشی معرق خوش آب و رنگی ، سالم و محفوظ مانده و برطرف راست آن به خط ثلث
طلایی رنگ نوشته شده است : « فی ایام دولة السلطان الاعظم و الخاقان الافخم
الاکرم غیاث الدنیا و الدین سلطان ابوسعید گورکان خلد ا... ملکه و سلطانه
یا غیاث المستغیثین اغثنی – عمل حیدر کاشی تراش » . بر چهار جانب صحن وسیع
مسجد نیز ایوانهای مرتفعی برافراشته شده . محوطه مخصوص آبریزگاه و همچنین
آب انبار اختصاصی مسجد خارج از صحن ولی متصل به آن می باشد .
نکتـه مهـم تاریخـی :
راجع به سوابق تاریخی این مسجد که تا بحال کمتر مورد توجه باستان شناسان
قرار گرفته ، آن است که اصل بنای اولیه آن لااقل متعلق به دوره سلجوقی بوده
که بر اثر ویرانیهای عهد مغول بعدها خواجه عمادالدین آن را از نو مرمت و
تجدید بنا کرده است . زیرا محراب قدیمی آن که تا اوایل قرن حاضر هم در محل
خود بوده و اکنون در موزه اسلامی برلن نگاهداری می شود ، به طوریکه در
کتیبه آن نوشته شده است : « در سال 623 هجری توسط حسن بن عربشاه در کاشان
ساخته شده است . » . بنابراین جای تردید نیست که باید لااقل از سده هفتم
هجری مسجدی با این محراب باقی و بجا مانده باشد تا آنکه پس از دویست و
پنجاه سال بعد به عصر خواجه عمادالدین اصابت نماید . این محراب از جهت
ظرافت و زیبایی و دقایق فنی بر سایر محرابهای نظایر آن امتیاز دارد .
چنانکه دکتر بهرامی در شرح و وصف محرابهای تاریخی ساخت کاشان می نوسد : «
در بین این محرابها از همه مهمتر همان محرابی است که سابقاً در مسجد میدان
کهنه کاشان – توضیح آنکه : اسم میدان کهنه در این عبارت اشتباه و نادرست می
باشد ، بلکه منظور او همین مسجد عمادی بوده که در السنه و افواه بطور مطلق
آن را مسجد میدان هم می گویند ، و مسجد میدان کهنه کاشان همان مسجد جمعه
معروف می باشد که با محراب کاشی فوق ارتباطی نداشته است . - یافت می شد و
امروز در موزه اسلامی برلن محفوظ می باشد . » . درباره محراب بزرگ کاشی
قدیم مسجد عمادی علاوه بر آنکه مؤلف مرآت البلدان چنانکه مذکور شد آنرا
تصریح نموده است چون این مسجد در مدخل شهر و معبر و مسیر مسافران و
جهانگردان بوده ، اغلب مسافران آن شهر این مسجد و محراب را بازدید و در
سفرنامه های خود به اسم و رسم آن را یاد کرده و توصیف زیاد نموده اند ، از
آن جمله : ( 1- لرد کرزن انگلیسی از جمله چیزهای دیدنی شهر کاشان را در سفر
نامه خود – جهانگردی در ایران ، جلد 1 صفحه 16 ترجمه علی جواهر کلام چاپ
اول ، تهران سال 1325 هجری شمسی- می نویسد : « یک مسجد بزرگی به نام مسجد
میدان می باشد که محراب کاشیکاری آن قابل توجه است . » . 2- هانری رنه
دالمانی فرانسوی در کتاب سفرنامه از خراسان تا بختیاری ، صفحه 170 می گوید :
« یکی از شاهکارهای معماری عمده کاشان مسجد میدان است که محراب جالب توجهی
دارد ، این محراب را با کاشیهای بسیار ممتاز تزئین کرده اند . » . 3-
مادام دیولافوای فرانسوی که با کسب اجازه مخصوص وارد مسجد میدان شده و از
نزدیک آنجا را بازدید و حتی عکس محراب کاشی را هم در سفرنامه خود گراور
نموده ، چنین می نویسد : « این مسجد در مرکز شهر و در محله پر جمعیت بازار
واقع و ساختمان آن در قرن چهاردهم شروع شده است و برای اینکه بنا در جهت
کعبه واقع باشد معمار مجبور شده است که در ورودی بزرگ را نسبت به محمور
کوچه منحرف قرار دهد و برای پنهان داشتن این عیب سر در قزینه ای هم برای
ورود به مدرسه ساخته و در روی زاویه ای که از این دو جلو خان تشکیل می یابد
طاقی زده است . این مسجد وسیع و با اسلوب خوبی ساخته شده است اما چیزی که
از حیث هنرمندی قابل توجه می باشد ، محراب عالی این بنا می باشد که از
کاشیهای خوب و نفیسی که انعکاس فلزی دارند پوشیده شده است . این کاشیهای
مینایی از حیث مرغوبی جنس مانند کاشیهای معروف امامزاده یحیی ورامین هستند
که شرح آن قبلاً گذشت . دیدن یک چنین محراب زیبای عالی در کاشان تعجبی
ندارد زیرا که این شهر منشأ اولیه کاشیهای صیقلی فلزی است و به مناسبت
اینکه اولین آجرهای لعابدار ابتدا در این شهر ساخته شده است ، همه آنها را
مطلقاً کاشی می گویند . » . حاج عبدالغفار نجم الدوله در سال 1229 هـ . ق.
هنگام عبور از کاشان سرنوشت آینده این محراب را بطور قطع چنین پیش بینی می
کند : « کاشان شهر آبادی است ، آثار قدیمه از مساجد و بعضی ابنیه دیده شد .
بازار مسگری معتبری دارد . کاشیهای برجسته و معرق خوب در محراب مسجدی
دیدیم خیلی تماشایی و معتبر است و فرنگیها همان را اقلاً دو هزار تومان می
خرند و حیف است آن را به هر تدبیر باشد خواهند برد . » . و همچنین مسجد
میدان سابقاً دارای مناره ای بود که با سنگ ساخته شده و تا اواخر عهد صفویه
هم باقی و برجا بوده تا آنکه در زلزله سخت سال 1192 هـ . ق. خراب شده است .
شاردن جهانگرد فرانسوی در اواخر سده یازدهم هجری می نویسد : « مسجد بزرگ
کاشان که درست در مقابل بازار آن واقع شده است ، دارای مناره ای است که از
سنگهای قطور بنا گشته و مخصوص مؤذنین است این معبد معظم و مناره آن یادگار
دوره عظمت مجاهدین اولیه اسلامی است که ایران را ویران کرده اند . ».
کتیبـه هـا و فـ‌رامیـن :
مسجد میدان از جهت آن که میان بازار و میدان بزرگ و مرکز حساس شهر واقع
گشته بسیاری از فرمانهای مهم و مقررات عمومی دولتی قرون مختلف ( تعداد
شانزده فقره ) در کتیبه و سنگ نبشته های جلوخان آن ثبت گردیده و چون از نظر
باستان شناسی و تاریخ اجتماعی ایران بسیار سودمند و ارزنده می باشد ، از
این جهت مضامین آنها به همان وضع و ترتیبی که در محل اصلی خود ثبت شده از
طرف راست جلوخان ، یعنی از کتیبه صفه و طاقنمای قرینه سر در ، شروع نموده
بدون تقدیم و تأخیر در اینجا نگاشته می شود :
1- نخستین کتیبه گچی سمت راست به نام جهانشاه قره قوینلو ( 841-874 هجری ) و
نام همسر او حریم العلیا ( بیگم ) به خط ثلث نوشته شده است : « و لله
العظمه و الکبریا و لا اله سواء . اتفق هذاالبنا الجامع تقربا الی الله فی
ایام دولت السلطان الاعظم الاعاظم الخواقین فی العالم المنظور با نظار
عواطف الله معزالدنیا و الدین ابوالمظفر جهانشاه خلداله ملکه و سلطانه و
الحرم الشریفه العلیاء ایدالله مملکتهما الموفق بالتوفیق السبحانی
عمادالدین محمود الشیروانی ایده الله تعالی فی ادوار الحیوته و اجتهاده فی
مرضاته سنه ثمان و ستین ثمانمائه 868 » .
2-فرمان شاه طهماسب اول : در پائین کتیبه گچبری نامبرده کتیبه سرتاسری به
خط نستعلیق روی سنگ مشتمل بر فرمان شاه طهماسب بدین مضمون نقر شده است : «
الحمدالله الذی امر بالمعروف و نهی عن المنکر و الصلوة و السلام علی
سیدالبشر و الائمه اثنی عشر المبعوثین لترویج الشرع الاطهر الی یوم المحشر و
بعد بر ضمیر منیر انور کبریا گوهر مخفی نماند که همگی ... توجه خاطر فیض
گستر نواب کامکار اهل ایمان ماهی آثار فسق و عصیان ...
اعلی همایون فرمانفرمای ربع مسکون به تأئید الملک المنان ابوالمظفر السلطان
شاه طهماسب بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین بره
و عدله و احسانه که شجره اقبالش لازال از جویبار شریعت سید المرسلین و
طریقت ائمه معصومین مستور نماند پیوسته مصروف و معطوف به ترویج دین مبین و
شرع مستبین است و در این ولایت به میامن توفیقات ازلیه و برکات تقبیل عتبه
رضیه رضویه علی ...
عنایت نامتناهی رأی دلگشای الصلواة و السلام و التحیه بشور هذا و توبوا الی
الذنوبه نصوحاً را به مسامع اعزاز رسانیده از روی اخلاص استماع نموده از
مناهی و منکرات توبه نصوح وقوع یافته به مقتضی کریمه کنتم خیر امة اخرجت
للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر حکم مطاع واجب الاتباع صادر گشته
که از کلیه ممالک محروسه شرابخانه و بنگخانه و معجونخانه و بوزه خانه و
قوالخانه و بیت اللطف و قمارخانه و کبوتر بازی . . .
مستوفیان گرام ماهانه و مقرری آن را از دفاتر اخراج دارند ، و ابوابجمع
دفتر نسازند و امور مذکور را از جمیع ممالک خصوصاً دارالایمان کاشان بر طرف
ساخته ، نگذارند که من بعد کسی مرتکب این مناهی شود ، و سایر نامشروعات را
مثل ریش تراشیدن و طنبور زدن و دیگر آلات لهو ... نماید . هر کس مرتکب این
امور شود زجر و سیاست بلیغ نموده ، آنچه مقتضی شرع شریف باشد معمول دارند و
منع نقاره زدن ، اجماع کردن در ابقاع خیر نماید ، احدی به علت ... طلبی
نکند و منع امارد نماید که در حمامات خدمت نکنند . غازیان عظام و عساکر ظفر
فرجام و جمهور سکنه و عموم رعایا و متوطنه آنجا حسب المنظور مقرر دانسته
هر کس متصدی امری از امور مذکور شود از مردودان شناخته ، تغییر کننده را در
لعنت و سخط الهی دانند ، فمن بدله ماسمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه و
نافذ من الله ... و کان ذلک فی السابع من شهر ربیع الاول سنه احدی ئ اربعین
و تسعمائه هجری 941 هجری قمری . « نگنجـد کـرمهای حق در قیاس چه خدمت
گذارد زبان سپاس
خـدایا تو این شـاه بـا داد و دین کـه او کنـد بنیاد فسق از زمیـن
بسـی بـر سـر خلـق پاینـده دار به توفیـق طاعت دلش زنده دار آمین یا رب العالمین »
3- فرمان شاه طهماسب :در ردیف کتیبه و فرمان شماره 2 سابق الذکر این فرمان
نیز از شاه طهماسب ( 930-974 ) به خط نستعلیق بر سنگ سیاه نوشته شده :
« حکم جهانمطاع آفتاب ارتفاع در باب رفع صابونخانه و لوازم آن فرمان همایون
شد ، آنکه چون از مآثر توفقیات و میامن تأئیدات نامتناهی همگی نیت و تمامی
همت والا نهمت نواب همایون ما مصروف و معطوف بر آن است که در جمیع بلاد و
ممالک و حدود اقطار ممالک محروسه آثار بدعت و مراسم جور و اعتساف محو و
منسی گردد . رقم امثال این امور به نوعی از صفحات ایام به زلال معدلت که
مثمر شجره نصرت و دوام نخل سلطنت است شسته گردد که اثری از آثار آنها بر
جریده روزگار باقی نماند تا جمهور مؤمنین و عموم متوطنین ممالک خوشحال و
فارغ البال به دعاگویی دولت ابدالاتصال اشتغال نمایند ، و چون عمل
صابونخانه ممالک مبتنی بر بدعتها و ستمهای کلی بوده از ابتداء تخاقوی ئیل
شفقت و مرحمت درباره تمامی رعایا و کافی برایا که ودایع حضرت آفریدگار الهی
ظل شأنه و عظم سلطانه اند فرموده تمامی صابونخانه ممالک را عموماً
دارالمؤمنین کاشان را خصوصاً برطرف ساخته رفع بدعتها و ستمهای مذکور نمودیم
و فواید و منافع آنرا ضمیمه سایر موهبات و عطیات که از بدو اختر نیر دولت
روز افزون تا حال نسبت به جمیع خلق به منصه ظهور رسیده دانسته به فرق انام و
خواص بخشیدیم تا هر که خواهد بر وفق اراده خود صابون پزد و فروشد . هیچ
آفریده را مجال تعریض بدو نباشد ، و ثواب رفع بدعتها و ستمهای لازم آن را
به ارواح طیبات با برکات عالیحضرات چهارده معصوم صلواة الله علیهم اجمعین
هدیه کردیم . بناء علیه حکام کرام و سادات عظام و کلانتر و وزیر صابونخانه
آنجا را بطریق مابقی ممالک محروسه برطرف ساخته بدعتها و ستمها را به کلی از
بین مرفوع دارند و من بعد پیرامون بدعتها و ستمها که لازم به لعنت است
نگردند تا هرکس خواهد صابون به عمل آورد منتفع گردد ، و به هیچ وجه احدی
مجال مزاحمت بر فعلش نباشد و تغییر دهنده و خلاف کننده به لعنت و سخط
گرفتار داند . تحریراً روز شنبه دوم محرم الحرام تخاقوی ئیل سنه احدی و
ثمانین و تسعمائه 981 هـ . ق. » .
4- پائین کتیبه های فوق لوح سنگی نصب شده که متعلق به دوره سلطنت فتحعلیشاه
و حکومت اسماعیل خان پسر عبدالرزاق خان کاشی است و این اشعار به خط
نستعلیق برآن کنده شد : « هو الحی الذی لایموت :
در زمــان خســـرو گیتــی ستـــان ظـل حـق فتحعلـی شــاه جهــان
آنکــه عــدل عــالـم آرایش همــی بـر گـذشت از قیـروان تـا شیـروان
یک تن از خاصان درگاهش که چـرخ بـاشـد انـدر سـایـه حکمش روان
سـر دری کـرد انـدر ایـن مسجد بنـا کــامــده بــرتــر ز هفتـم آسمـان
چـونکـه ایـن عـالـی بنـا اتمـام یافت مــایـل اینـک گفت در تـاریـخ آن
سـ‌ـه بیفـــزا و بگــ‌ـو آنکــه گشت ایـن بنـا را بـانـی اسمـاعیـل خـان
سنـه 1243 »
روی نبش فاصل میان کتیبه های گچی فوقانی دو طاقنمای سر در این بیت گچبری شده :
« در پیش آنکه آینه خاطرش جلی است داند که گچبری عمل مرتضی علی است »
5- کتیبه قرآنی : در کتیبه گچی سرتاسر صفه سر در مسجد آیاتی چند از کلام
ا... به خط ثلث طلایی رنگ بر زمینه لاجوردی گچبری شده که بدین گونه آغاز می
گردد :
« قال الله سبحانه فی کتابه ... سوره احزاب ، آیه 38 الی 42 » و در انتهای
آن که طرف چپ سر در واقع گشته نوشته شده است : « حرره محمد شریف النحاس
1123 » .
6- فرمان شاه طهماسب صفوی : در سمت راست و زیر کتیبه گچی فوق ، فرمان شاه
طهماسب اول صفوی ( 930-974 هجری ) به خط نستعلیق روی سنگ چنین نقر شده : «
هوالله سبحانه »
« الحمدا... الذی امر بالعدی و الاحسان و نهی عن الظلم و العدوان و الصلواة
و السلام علی محمد و آله المهدین و الهادین ال اشرف الادیان ممهدین
لیثوالامن و الامان ... و ائمه الی انقراض الزمان . بر نقد ضمایر ارباب
بصایر پوشیده نماند که چون عنایت بی غایت شاعانه و مرحمت بی نهایت
پادشاهانه نواب کامیاب اعلی فرمانفرمایی که غیراز بساط باسط عدالت قالح
ابواب ستم و بدعت و حامی اهل ایمان ناهی آثار ظلم و عدوان المؤید به تأئید
الملک المنان اببوالمظفر السلطان بن السلطان بن السلطانشاه طهماسب بهادر
خان خلدا... تعالی ملکه و سلطانه و افاصته علی العالمین بره و عدله و
احسانه رفاه حال کافه رعایا و فراغ بال عامه برایا در این و لا حکم
جهانمطاع عالم مطیع صادر شد . خلاصه مضمون آنکه : امرای عظام و حکام گرام و
سادات عالی درجات و قضات کثیره البرکات و کلانتران و کدخدایان و ارباب ئ
رعایا و جمهور ساکنان دارالامان کاشان ، احسن ا... تعالی احوالهم بدانند که
بموجب آیه کریمه : ان ا... یأمر بالعدل و الاحسان ، همگی همت بلند مصروف
بر آن است که به آب مرحمت اطفاء نوایر ظلم و بدعت فرموده ... تعدی در ایام
سابقه معمول بوده باشد و به مرور ایام ظلم و بدعت فرموده ... تعدی در ایام
سابقه معمول بوده باشد و به مرور ایام استمرار یافته آنرا به دستیاری ابواب
... غدالت از صفحه ایام محو گردانیم و در این ولا که دارالسلطنه تبریز و
مهبط عز و جلال گشت و نفس نفیس متوجه تفتیش احوال ممالک محروسه شد . همچنان
به موقف عرض رسید که در ازمنه سابقه در ممالک محروسه مبلغهای کلی به رسم
اخراجات می گرفته اند و موجب پریشانی رعایا می شده ، این معنی به غایت
مستحسن افتاده که ابواب ظلم و. ستم چگونه در جمعی که متحلی به حلیه اسلام
باشند و اعتقاد ایشان به خاندان طیبین و طاهرین درجه کمال داشته باشند توان
گشود و تجویز طلب خارج رقم خارجی بر این فرق لازم الاکرام توأم نموده ،
همت عالیه از وفور مراحم خسروانه شامل حال عموم ساکنان آن دیار فرموده ، از
ابتدا پیچی ئیل سد ابواب توجیهات و تخفیفات اطلاق وجوهات خصوصاً ده یک
رعیتی و ساوری و مقرری نزول ... و مبلغ چهل و پنج تومان و چهار هزار دینار
تبریزی که اضافه بر مبلغ شصت تومان رسوم داروغگی سابق شده بود و استمرار
یافته و ده یکی از جمله ده یک و نیم سیوری غالات ارباب مسلمیات کرده مقرر
فرمودیم که طلب وجوهات مذکوره از آن ملک یا بالکلیه مفقود بوده حواله کننده
و گیرنده را مطرود و مردود شناسند و اصلاً در آن ملک تعیین خارج نویس
ننموده قلع باب خارجی به واجبی بنمایند تا کبار و صغار آن دیار مرفه الحال و
فارغ البال بوده به دعاگویی دوام قاهره اشتغال توانند نمود تا که من بعد
یک دینار و یک من بار به علت اخراجات به هراسم و رسم که باشد سیما ... در
استمداد و استمرار این عطیه اهتمام نمایند که خلاف کننده در لعنت و سخط رب
العالمین و انبیاء مرسلین و ائمه معصومین صلواةا... علیهم خواهد بود فمن
بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان ا... سمیع العلیم . من
سعی فی ابطاله فعلیه لعنة ا... و الملائکه و الناس اجمعین . تحریراً فی 27
شهر رجب سنه 932 » .
7- فرمان دیگر از شاه طهماسب اول : در ردیف فرمان فوق الذکر و بالای درگاه
مسجد فرمان دیگری از شاه طهماسب اول مورخ به سال 979 بخط نستعلیق روی سنگ
به این مضمون حجاری شده است : « فرمان همایون شرف نفاذ یافت ، آنکه چون
همیشه خاطرات اشرف مصروف آن است که کافه بریا و عموم ذعایا در مهد امن و
امان و مأمن فراغت و اطمینان آسوده حال و فارغ البال بوده از روی فراغت به
عمارت و زراعت و آبادانی قیام نمایند ، لهذا شفقت شاهانه شامل حال و کافل
آمال عموم شیعیان دارالمؤمنین کاشان فرموده مال و دکاکین محترقه عن بقالی و
بیوت البحل و مواشی و مراعی انجار اعن بلده فین ( اختصاص دادن تخفیف
مالیاتی فوق به قریه فین جهت ترمیم خرابیهای زلزله شدیدی بود که در سال
1192 هـ . ق. بوقوع پیوست . ) و رهق از ابتدای پیچی ئیل به تخفیف و تصدیق
مقرر فرموده ثواب آن را به ارواح مطهر حضرات چهارده معصوم صلوات ا... علیهم
اجمعین هدیه نمودم . سادات و ارباب و اهالی و اعیان و اعالی و جمهور سکنه
دارالمؤمنین مذکور من کل الوجوه مستظهر و مستمال و مستوثق و امیدوار بوده و
در تکثیر عمارت و زراعت و آبادانی و دعاگویی دوام دولت ابد مقرون کوشند و
رقم این عطیه را مؤکد به لعنت نامه بر سنگ نقض کرده بر در مسجد جامع در محل
مرتفع که منظور نظر عموم خلایق باشد نصب نمایند . عمال و متصدیان مهمات
دیوانی بلدة المؤمنین مذکور بر این موجب مقرر داشته من بعد بدین علت اطلاقی
و حوالتی بر رعایا و عجزه ننمایند . حکام و تیولداران و ارباب سیور غالات و
مسلمیات آنجا آنچه از این ابواب به تیول و سیور غال ایشان مقرر باشد باطل
دانسته بدان علت طلبی نکنند و تغییر کننده را از مردودان درگاه شاهی دانند .
در این باب قدغن دانند و هر سال حکم مجد نطلبند . تحریراً روز شنبه دهم
شهر رمضان المبارک قوی ئیل سنه تسع و سبعین و تسعمائه 979 . » .
8- فرمان جهانشاه قره قوینلو و بیگم همسر او : درباره تعدیل نرخ اجناس
خوراکی ، این فرمان بر جداره سمت چپ سر در و در ردیف و دنبال فرمان شاه
طهماسب به خط ثلث روی سنگ نقر شده : « به تأئید سبحانی فرمان عالم مطاع
سلطان الاعظم و خاقان مالک رقاب الامم ظل ا... الرحمن ابوالمظفر جهانشاه
بهادرخان و حکم حضرت عصمت پناه سلطنت شعار و عصمت دثار بیگم خلدا...
سلطنتهما و ابد مملکتهما نافذ شد که اجناس منال خالصه شریفه و مظفری و قاضی
نظام و نصرآباد سر پشت که داخل جمع ابواب المال کاشانند از گندم و جو و
کلوزه و پنبه و باقلا و ذرت و زیره و کاورس و کنجد و نخود و بادام و مویز و
دوشاب و خضرویات و غیرذالک به رعایا کاشان به طرح ندهند . هرچه فروشند از
نرخ روز زیاده نفروشند و به تسعیر وقت دهند و آنچه حاصل شود سود داخل جمع
نمایند ، و بدین علت معارض و مزاحم رعایا و متوطنان و سکان آنجا نشوند .
فرزندان دولتیار و امرا کامکار وفقهم ا... للسعادت تغییرات عارفه نکنند و
نیز از فرموده تجاوز ننمایند و خلاف کننده در اعنت خدا و رسل و ملائکه باشد
. فقد بأباثمه و غضب ربه علیه . به اهتمام امیرعمادالدین شیروانی به حصول
پیوست کتبه به عمارته فی 869 » .
9- فرمان نادری : بر روی پایه سمت شرقی سر در فرمانی است که در زمان سلطنت
شاه طهماسب دوم مقارن فتوحات نادر و ورود او به کاشان به نام میرزا
ابوالقاسم رضوی مجتهد ( شیخ الاسلام ) راجع به تخفیف عوارض سر شماری سکنه
دهات صادر گردیده و روی سنگ سفید نقر شده است : « حکم جهانمطاع شد آنکه چون
پیوسته مذکور خاطر خطیر اقدس و مکنون ضمیر منیر انفس
