کاخ یا آتشکده فیروز آباد
نیازهای ساختمانی
گنبد، یکی از انواع پوشش‌هایی است که برای پوشاندن سقف یک مکان می‌تواند
مورد استفاده قرار بگیرد. پس در درجه اول، کاربردی کاملا ساختمانی دارد.
اگر بخواهیم بحث را ساده کنیم باید بگوییم سقف یا پوشش یک فضای معماری،
می‌تواند تخت یا منحنی (قوس دار) باشد. پوشش تخت یا مسطح، همین پوششی است
که هم اکنون به طور معمول در ساختمان‌های مسکونی عادی مورد استفاده قرار
می‌گیرد. پوشش غیر تخت، انواع گوناگونی دارد، مثل گنبد و انواع دیگر
پوشش‌هایی که در آن از قوس‌ها و منحنی‌های دیگر استفاده می‌شود.
گنبد از نظر هندسی از دوران یک قوس حول محور عمود به وجود می‌آید. اما ضرورت استفاده از این نوع پوشش در گذشته چه بوده‌است؟
گنبد فیروز آباد
کمبود مصالح مناسب
همان طور که گفتیم برای پوشاندن یک فضا، یا باید از پوشش‌های تخت استفاده
شود و یا پوشش‌های منحنی. معمار برای استفاده از پوشش تخت به تیر که عنصری
افقی برای انتقال نیروهای سقف است احتیاج دارد و این دقیقن همان نکته‌ای
است که باعث شد در مناطقی خاص، گنبد رواج پیدا کند. یعنی کمبود چوب مناسب
برای استفاده در سقف در مناطقی مانند فلات ایران و میانرودان، باعث شد تا
پوشش‌های منحنی شکل و گنبدها، که بدون استفاده از تیر می‌توانند دهانه‌های
وسیعی را بپوشانند به وجود آید
کاخ سروستان
از چند محل متفاوت به عنوان نخستین مکان‌هایی که پوشش‌های منحنی شکل در
آنجا به کارفته، نامبرده می‌شود. ازجمله روستایی هشت هزارساله و مربوط به
دوران نوسنگی در قبرس ، کلده در میانرودان و عراق امروزی و همچنین مناطقی
در مصر و جنوب ایران در حوالی شوش و هفت تپه.
پلان آزاد
تاق و گنبد در معماری ایرانی توانست به عنوان پوشش اصلی فضای معماری، به
تکامل برسد. در حقیقت استفاده وسیع از پوشش‌های تخت، مانند نمونه تخت جمشید
در دوران هخامنشی یک استثناء در این زمینه محسوب می‌شود. در آن دوران به
دلیل وسعت و توانایی فراوان امپراتوری هخامنشی، چوب لازم برای استفاده در
تیرهای سقف از نقاطی دیگر مانند لبنان به ایران آورده می‌شد. اما در
دوره‌های دیگر، استفاده از مصالح بومی مانند خشت و آجر، بیشتر به صرفه بود
و بنابراین فرم گنبد توانست رشد کند و به تکامل برسد
