سهگنبد نام برجی است در جنوب شرقی شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی
این بنا آرامگاه بوده و در سال ۵۸۰ قمری در جنوب شرقى ارومیه ساخته شده.
مقبره یا برج آجری سه گنبد متعلق به قرن ششم هجری بوده و در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی باقی مانده است.
برخى از مورخین عقیده دارند که این بنا به جاى آتشکدهاى از دورهٔ ساسانى
احداث شده است، ولى هیچگونه سند معتبرى مبنى بر صحت ادعاى خود ندارند.
از سوى دیگر در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفى است که آن را از سنگ
تراشیدهاند و در پایان کتیبه، محرم سال ۵۸۰ هجرى خوانده مىشود. از این رو
شاید بتوان مقبره یا برج آجرى سه گنبد را متعلق به قرن ششم هجرى دانست.
طبق این کتیبه این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام شیث قاطه
المظفری ساخته شده است. از نظر معماری این بنا با مقابر قرن ششم هجری قمری
بخصوص مقابر مراغه و سایر مقبره های دوره های سلجوقی مشابهت فراوانی دارد.
بنای تاریخی سه گنبد عبارت است از سکوی بلندی که به شکل استوانه و مدور ساخته شده است.
قطر بنا 5 متر و ارتفاع آن 13 متر می باشد. ساختمان فعلی دو طبقه است و در
چهار سمت آن دریچههایی وجود دارد.طبقه اول به نام سردابه خوانده می شود که
دارای پوششی قوسدار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا میشود.
درب کوچک طبقهٔ اول ۱ متر و ۷۰ سانت ارتفاع دارد. طبقهٔ دوم که اتاق مقبره خوانده مىشود داراى درى به ارتفاع دو و نیم متر است.
به عبارت دیگر، بناى استوانهاى شکل مدور داراى دخمهایست که قسمت فوقانى
آن را به وسیلهٔ آجر تبدیل به بنایى شامل اطاق مقبره کردهاند و مدخل آن در
یک قالب معمارى پر نقش و نگار محاط شده و در بدنهٔ استوانهاى برج تعبیه
شده است؛ درگاه ورودى آن در میان طاقهاى سطحى واقع شده و از لحاظ معمارى
زینت خاصى به آن بخشیده است.
سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماما سالم و بر جا می باشد. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است.
تزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود کم نظیر میباشد و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است.
مصالح قسمتهای تحتانی بنا تا ارتفاع حدود 3/6 متر از سنگهای تراش خاکستری
رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهار گوش
میباشد.
این اثر با شماره 242 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بنای سه گنبد متعلق به دوره سلجوقی و حکومت اتابکان در آذربایجان است و در
جنوب شرق (داخل) شهر ارومیه قرار دارد. این بنا از دو بخش سرداب محل مدفن و
شیون گاه تشکیل شده است و دو ورودی مستقل دارد. مصالح آن سنگ ، آجر و گچ
است. خیز و قوس گنبدآن کم بوده و بیشتر شبیه به شکل عرقچین است. شکل نقشه
آن از بیرون مدور است و از داخل چهار گوش است و دو روزنه در شرق و غرب بنا
دیده می شود.
مهم ترین ویژگی سه گنبد وجود دو قالب تزئینی در جبهه شمالی بنا حاوی مقرنس،
گره بندی و کتیبه های کوفی با نام بانی و سازنده آن است. در ایجاد این
بدایع و نگارش خطوط از سنگ های کوچک استفاده شده است.
این بنا مربوط به سال 540 هجری قمری است و به دستور شیشقاط المظفری یکی از
امیران محلی سلجوقی و توسط شخصی به نام ابومنصور ساخته شده است بنا شبیه
مزارهای قدیمی شهر مراغه است. درباره وجه تسمیه سه گنبد برخی از مورخان بر
این باورند که دو بنای دیگر نیز در مجاورت روستائی بنام چهریق از دهستانهای
شهرستان سلماس وجود داشته که مجموعه سه بنا را در قدیم سه گنبد می نامیدند.
این بنای تاریخی در جنوب شرقی داخل شهر ارومیه قرار دارد ، برخی از مورخین
عقیده دارند که این بنا به جای آتشکدهای از دوره ساسانی احداث شده است،
ولی هیچ گونه سند معتبری مبنی بر صحت این ادعا وجود ندارد. دلایلی که این
مورخان ارائه می دهند این است که این بنا در سه طبقه و شبیه دوره ساسانی
ساخته شده که دو طبقه اصلی آن یک سردابه و در طبقه دوم محل عبادت بوده که
بر روی گنبد ، گنبد کوچکتری است که این بنا را به سه گنبد تبدیل کرده است.
همچنین دلایلی که احتمال می دهند این بنا از دوره ساسانی است یک پلکانی
بودن ورودیه به محل عبادتگاه است که در بناهای اسلامی نظیر آن دیده نمی
شود. دلیل دیگر احتمال وجود آتش در طبقه سوم و دلیل سوم اثر دست معمار زن
که موردی نادر در بناهای اسلامی است. معمولا در زمان ساسانی معماران اثر
دست خودشان را به مانند یک امضا در جایی که بنا می کردند می گذاشتند.البته
دو اثر دست مردانه هم در این بنای زیبا وجود دارد. به هرحال در دوره
سلجوقیان این نوع بنا ها رواج پیدا کرده است و در بعضی از شهر ها هم نمونه
های باقی مانده آن موجود است و در دوره ایلخانی هم نمونه هایی ساخته شده
است. هرچند همانطوریکه اشاره شد تمام تزئینات مربوط به دوره سلجوقی است.
بنای سه گنبد مقبره ای به شکل برج است که در جنوب شرقی شهر ارومیه واقع شده
و در سال 580 هجری قمری بنا گردیده است. بنا شبیه مزارهای قدیمی شهر مراغه
می باشد که در نتیجه عدم مراقبت و آسیبهای وارده قسمت عمده خطوط و نقوش آن
ریخته و از بین رفته است. در سالهای اخیر نسبت به نگهداری باقیمانده آثار
این بنا و مرمت قسمتهای خراب شده آن اقدام گردیده است. درباره وجه تسمیه سه
گنبد برخی از مورخان بر این باورند که دو بنای دیگر نیز در مجاورت روستائی
بنام چهریق از دهستانهای شهرستان سلماس وجود داشته که مجموعه سه بنا را در
قدیم سه گنبد می نامیدند
نشانی بنا : بنای سه گنبد در داخل شهر ارومیه در گوشه جنوب شرقی شهر و در
یکی از کوچه های منشعب از خیابان استاد برزگر قرار گرفته است
در سالهای قبل اطراف بنا خالی از سکنه بوده ولی در 30 سال اخیر به دلیل
توسعه شهر این بنای قدیمی در بین ساختمان های مسکونی محصور گردیده است
قطر و ارتفاع بنا : قطر پنج متر و ارتفاع سیزده متر
کاربری قبلی و پیشنهادی بنا : مقبره - فرهنگی . تاریخی
بانی یا معماران : ابو منصور
توصیف بنا و شرح گذشته بنا : این بنا مقبره ای است مربوط به دوره سلجوقی ,
در کتیبه سردر ورودی سه گنبد نیز تاریخ 580ه.ق که به خط کوفی نوشته شده
خوانده می شود . بنابراین اثر مذکور مربوط به قرن 6 هجری بوده و با سایر
مقبره های دوره های سلجوقی مشابهت دارد
مقبره سه گنبد که به شکل استوانه می باشد با دو نوع مصالح متفاوت احداث
گردیده , قسمتهای تحتانی بنا تا ارتفاع حدود 3/6
از سنگهای تراش خاکستری رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح
بنا از آجرهای چهار گوش می باشد
این بنا به صورت دوطبقه احداث گردیده که طبقه اول سردابه خوانده می شود که
بوسیله پوششی از طبقه دوم مجزا می شود .
سقف اصلی گنبد و دیوار های آن تماما سالم و بر جا می باشد . طبقه دوم بنا
مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی برروی سردابه احداث شده است . تزئینات سردر
ورودی مقبره در نوع خود کم نظیر می باشد و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش
هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است
در سالهای اخیر بنای سه گنبد مورد تعمیر و مرمت قرا گرفت که در ذیل به اهم
این موارد اشاره شده است :
گزارشات اجمالی و مرمت و حفاظت بنا :
1-عایقکاری و اجرای آجر فرش پشت بام
2- بند کشی کامل نمای آجر مقبره
3- احیای پوشش از بین رفته سردابه
4- محوطه سازی و اجرای سنگ فرش به صورت قلوه چین