فهرست
عنوان
صفحه
دیباچه 1
مقدمه 3
فصل اول: معرفی کلی معماری حمام های سنتی ایران 5
معرفی کلی معماری حمام های سنتی 6
فصل دوم: معرفی اجمالی برخی حمام های سنتی ایران 11
اراک، حمام چهارفصل 12
اردبیل، حمام آقا نقی 24
اصفهان، حمام شاه 33
سمنان، حمام پهنه 40
شیراز، حمام وکیل 47
کاشان، حمام باغ فین 55
کرمان، حمام گنجعلی خان 65
نهاوند، حمام حاج آقا تراب 77
یزد، حمام گلشن 85
فصل سوم: معرفی تفضیلی حمام علی قلی آقا و حمام منتسب به شیخ بهایی 92
حمام علی قلی آقا 93
بازشناسی فرهنگ عامه در حمام علی قلی آقا 102
گرمابه شیخ بهایی 109
طرز کار آب گرم کن شیخ بهایی 110
حمام تاریخی شیخ بهایی فرو می ریزد 112
فصل چهارم: نمونه مورد بررسی (حمام خان یزد) 114
حمام خان یزد 115
شناخت بنا 118
مشخصات بنا 119
نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا 119
عوامل تزیین شده بنا و نوع آن 121
تزیینات الحاقی حمام خان 122
نوع مالکیت بنا و مشخصات ثبت بنا در ردیف آثار تاریخی 123
اقدامات انجام شده در مورد حریم بنا 123
توضیح ضروری و اختصاصی بنا 123
توسعه و یا تعمیرات، دخل و تصور انجام شده مشهود تا کنون 123
نکاتی درباره معماری بنا 124
منابع و مآخذ 130
دیباچه
با آنکه معماری این سرزمین تاریخی چندهزار ساله دارد، تلاش هایی که برای
شناسایی و معرفی آثار آن صورت گرفته است سابقه ی چندانی ندارد. تنها از چند
دهه ی پیش محققان و پژوهشگران به بازنگر ی این آثار هنری پرداخته و کوشیده
اند گردو غبار گذشت قرون را از این گوهرهای تابناک بزدایند و تلألو چشم
نواز آن ها را دوباره آشکار سازند.
علل و عوامل آن بی توجهی طولانی و نیز این التفات ناگهانی به آثار تاریخی
معماری بحثی مفصل می طلبد که در حوصله ی این مختصر نمی گنجد. همین قدر باید
اشاره کرد که آن بی توجهی در واقع محصول توجه کامل و این التفات نتیجه ی
بی التفاتی است؛ چه تا آن زمان که این آثار جزئی از زندگی مردم ما بود،
لزومی به شناخت و معرفی آنها حساس نمی شد؛ اما آن گاه که بر اساس انقطاع
فرهنگی رشته های اصالت دیرین گسسته شد و نشانه های بی ریشگی در همه چیز
ظاهر گشت، تمایل به بازگشت به خود و یافتن هویت خودی فزونی گرفت؛ و بدین
ترتیب آثار معماری گذشته هم – مانند هر آنچه از اصالت گذشته نشانی داشت-
محتاج بازشناسی و معرفی شد. ناگفته پیداشت که راه این بازشناسی و ادراک
دوباره سخت ناهموار و پر مخاطره است؛ و بزرگترین سنگ این راه همان بریدگی
فرهنگی و بیگانگی از خود است که راست ها را کج می نمایاند و بیراهه ها را
راه. به هر حال امروز در وضعی قرار گرفته ایم که لزوم شناسایی و درک آثار
معماری گذشته بر هیچ کس پوشیده نیست. این حقیقت این امید را پدید می آورد
که ان شاء الله روزی، تک تک این آثار گرانبها و میراث غنی گذشتگان ما، که
در سرتاسر این سرزمین پهناور پراکنده است، به نحوی شایسته و صحیح باز
شناخته شود تا برای رسیدن هنرمندان و معماران آینده به استقلال شخصیت هنری و
فرهنگی چراغ راهی فراهم آید....
مقدمه
نگاهی گذرا به متون دوران های مختلف تاریخی مؤید این امر است که حداقل در
همه ی دوره ی اسلامی، حمام های عمومی فراوانی در شهرهای مسلمین وجود داشته و
با توجه به تعداد آن ها در هر شهر از حیث اهمیت قابل مقایسه با مساجدند.
هر محله یا گذر شهر قدیم در کنار دیگر بناهای عمومی، حتماً حمام یا حمام
های برای استفاده ی مردم داشته است و این حمام ها را معمولاً افراد متمکن و
خیر می ساختند و وقف عموم می کردند.
تعداد بسیار و اهمیت حمام های عمومی در شهرها البته ناشی از لزوم رعایت
نظافت در نظر مردم و در شرع اسلام بوده است؛ اما حمام در گذشته فقط محل
استحمام نبود، بلکه مکانی برای گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر،
رفع خستگی و حتی عبادت، گردآمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی بود. در
حمام، نه فقط تنها که جان ها تازه می شد.لذا بهترین فرصت را دانستم تا
مختصری از این موضوع در برابر بزرگی مطلب گردهم درآورم امید است مورد توجه
استاد مربوط جناب آقای مهندس بیگ زاده و هم چنین سایر خوانندگان محترم قرار
گیرد. در ضمن روند این مختصر چنین است که در صفحات آتی ضمن معرفی کلی مع
