بخشی از مطلب
مسجد جامع مهاباد نمادی از هنرنمایی فرزندان این دیار در قالب آیین اسلام،
چون نگینی بر تارک این شهرستان می درخشد. مسجد جامع مهاباد تقریباً در مرکز
شهر و در داخل بافت قدیم آن قرار دارد.
مسجد جامع مهاباد مربوط به دوره صفوی است و در شهر مهاباد، استان آذربایجان
غربی، بعد از خیابان حافظ، داخل کوچه مسجد جامع، واقع شده. این اثر در
تاریخ 25 آبان 1348 با شماره ثبت 882 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به
ثبت رسید. این مسجد که به مسجد سرخ (به کردی: مزگه وتی سوور) و در بعضی
متون با نام مدرسه شاه سلیمان نیز معروف است، یکی از اقدامات مهم عمرانی،
بداق سلطان مکری (حاکم مهاباد به سال 1012 ه.ق) می باشد که در سال 1089 بنا
گردید و همچنان پابرجا است.
این مسجد دو ایوانه و از قدیمی ترین و مهم ترین بناهای تاریخی دوره اسلامی
در غرب کشور به شمار می رود. توازن شکل طاق، گنبد و شبستان باعث شده که، پس
از گذشت 338 سال از زمان ساخت آن، سالم باقی بماند. از نظر مشخصات فنی،
شبستان بزرگ مسجد با سه فرش انداز، 10 ستون سنگی (فاصله هر ستون از ستون
دیگر 4/5 متر می باشد) و حجرات اطراف صحن بسیار موزون ساخته شده و گیرایی
روحانی خاصی دارد. 18 گنبد آجری نیمکره، پشت بام اصلی مسجد را پوشانده.
برای برپایی ستونها و استقرار گنبدها، ابتدا پی ستونها را سنگ ریخته و برای
ایجاد سطح اتکا از یک سنگ رسوبی تراشیده به عنوان پایه ستون استفاده کرده
اند. این پایه، که به شکل مربع است، به صورت افقی در پای ستون تعبیه شده و
برای جلوگیری از تزلزل ستونها، آنها را به صورت مادینه تراشیده و ستون سنگی
را به صورت عمودی به شکل هشت ضلعی و به ارتفاع 260 سانتی متر پس از سوار
کردن بر پایه ستونها، به سر ستون رسانده اند. ستونهای مسجد با سرب گداخته
به این سر ستونها پیوند داده شده.
مصالح به کار رفته در پی دیوارها، ستونها و کف فرش شبستان از سنگ و دیگر
قسمتها از آجر است، مسجد و حجرات اطراف صحن آن، تزئین نشده و سادگی خاصی
دارد. مصالح اصلی این مسجد آجر قرمز می باشد و علت نامگذاری مسجد، به مسجد
سرخ شده است.
دو در بزرگ شمالی و جنوبی حیاط ارتباط این بنا را با بیرون برقرار می کند.
هر یک از درها با یک دالان طاق نما به حیاط مسجد مربوط می شود. بخشهای شرقی
و غربی آن، هرکدام چهار طاق حجره ای دارد و بخشهای شمالی و جنوبی نیز
هرکدام دارای دو اتاق و یک در بزرگ است، فواصل طاقها سه متر و اندازه صحن
19 در 12 متر است. این بنا از نظر پی و معماری شبیه به مسجد طسوج در
آذربایجان شرقی است.(الف-5)
این بنا علاوه بر مکانی برای عبادت مردم و برگزاری نماز جمعه، مرکزی برای
تحصیل علوم گوناگون نیز بوده و استادان بزرگی در این مدرسه تدریس کرده اند،
که از جمله آنها می توان به شخصیت هایی چون: ملا حسین مجدی- ملا شیخ
عزالدین حسینی (از مشهورترین و بزرگترین روحانیون کرد)، ملاعبدالله مدرسی
ملاصادق واثق بالله و ملاعبدالکریم شهریکندی، اشاره نمود.
زیباترین و جالبترین اثر تاریخی بجای مانده از دوران صفوی در منطقه غرب و
شمال غرب ایران مسجد جامع مهاباد (مسجدسرخ) یا مدرسه شاه سلیمان می‌باشد که
اکنون در قلب شهر قرار گرفته است و خطبه های نماز جمعه شهر در آن برگزار
می شود . این مسجد در زمان شاه سلیمان صفوی و فرمانروایی تنها سلطان و
حکمران نیکوکار منطقه کردستان یعنی بداق سلطان به عنوان مکان تعلیم علوم
دینی آن زمان در شهر مهاباد که قدیمی ترین و متمرکزترین شهر منطقه بوده
ساخته شده است. (بداق سلطان از نوادگان صارم بیگ و فرزند شیرخان می باشد)
زمان ساخت این مسجد زیبا به سال 1809 هجری قمری بر می گردد . مساحت کلی
مسجد با حجره های رو به حیاط و یک سردر ورودی و یک حوضخانه در ضلع جنوبی
1259 مترمربع است . شبستان زیبای آن که مقدمه ای بر شبستان مسجد وکیل شیراز
است دارای ده ستون سنگی نخودی رنگ است که ارتفاع هر یک از آنها 60/2 سانتی
متر است و بصورت یک پارچه و دو پارچه قرار دارد و سقف سرستونها مربع و طول
هر ضلع هفتاد سانتی متر است و غیر از پایه های مسجد و این ستونها و کف
حجره های بیرونی که از نوع سنگهای ذکر شده )نخودی رنگ( پی ریزی شده اند و
بقیه بنا کلاً از آجر قرمز چهارگوش و ملات و گچ و شن و غیره است . پشت بام
اصلی مسجد را هیجده گنبد آجری نیم کره ای پوشانده که سابقاً با ناودان های
سنگی آبریز آن میسر شده بود . محراب آن در بخش شمالی قرار دارد و طبقه دوم
آن که بخشی جزئی را شامل می شود ویژه نمازگزاران زن است که با بخش اصلی
تفاوت کلی دارد . صحن حیاط مشتمل بر حجره های متعدد است که قرینه ورودی آن
را حوضخانه ای زیبا تشکیل می داد، اما متاسفانه بر اثر سهل انگاری گنبد و
طاق این حوضخانه به کلی از بین رفته بود که در چند سال اخیر مجدداً به همان
فرم و شکل اولیه بازسازی شده است. این مسجد در داخل شهر در خیابان امام
شافعی بین خیابانهای حافظ و طالقانی واقع شده است و در اطراف آن مغازه ها و
بازارهای قدیمی وجود دارد و امکان دسترسی برای اقامه نماز و یا بازدید
برای همگان فراهم است.
