مهم
ترین نقشه مساجد قبل از سلجوقی ایران که سادگی و مردم واری آن مورد توجه
بوده، الگوی شیستانی است. در کنار سادگی این نقشه معایبی از جمله رواق های
متحدالشکل و عدم تاکید مناسب به جهت قبله مورد توجه معماران بوده و هریک به
فراخور توجه و با درنظر گرفتن معماری منطقهای به تغییراتی اقدام نمودند.
یکی ازمهمترین تغییرات در ایران ورود با تاخیرچهارطاقی گنبددار قبل از
اسلام به مساجد به عنوان سالن محراب م یباشد که با ترتیب مناسب با ایوان،
ضمن کاستن بخشی ازستون های مرکزی یکی از بهترین راه حل های توجه به جهت
قبله و محراب در ساخت مساجد جهان اسلام را پدید می آورد. بعد از این تغییر
گونه عام چهار ایوانی که به تازگی در مدارس در خدمت معماری مذهبی ایران
درآمده بود به ساخت مساجد وارد گشته وتا به امروز به عنوان نمادی از فضای
ایرانی،الگو-نقشه مساجد این خطه می گردد. آیا ورود چهارطاقی گنبددار و
ایوان در مساجد ایران به علت مقابله با نقشه شبستانی – عربی می باشد؟ آیا
تکیه بهتر به جهت قبله در نمونه های ایرانی نیز مطرح شده و یا اینکه کمبود
توجه به بخش محراب و یا مقصوره راه حل ایرانی را در مساجد پارسی جستجو می
کند؟
