تاریخچه
مسجد جامع فهرج به عنوان کهنترین مسجد باقی مانده در ایران زمین در زمان سعید بن عثمان در سال 45 ه.ق بنا گردید.
نقشه این مسجد و قرارگرفتن محراب آن در محور عرضی و تزیینات بکار رفته در آن،حاکی از آن است که این بنا در صدر اسلام بنا گردیده است.
این بنا کاملا به سبک وسیاق معماری عصر ساسانی بنا گردیده ونقشه اصلی آن
بسیارساده می باشد و در واقع تقلیدی از طرح و شکل مسجد النبی است.
سامان دهی مسجد جامع فهرج:
مسجد جامع فهرج اولین بار توسط زنده یاد استاد محمدکریم پیرنیا در سال ١٣۴٩ به جامعه علمی ایران معرفی شد .
توصیف بنا
مسجد جامع فهرج در روستایی به همین نام در جنوب شرقی و 22کیلومتری شهریزد
قرار دارد. این بنا در بخش قدیمی روستا و در سمت جنوب شرقی فضای مربع شکل
کوچکی که به "حسینیه" معروف می باشد، قرار گرفته است.
طرح کلی مسجد از یک شبستان و رواقی به دور یک حیاط مرکزی تشکیل شده است عمق این شبستان دو دهانه وعمق رواق آن یک دهانه میباشد.
محراب که بر سمت قبله تا کید می کند از جمله ویژگی های معماری مساجد ایرانی در این دوران است.
یکی از اصیل ترین ساختمان های شیوۀ خراسانی، مسجد جامع فهرج است.
بررسی ازدیدگاه معماری
معماری این مسجد ،بجز پلان آن، کاملا ساسانی بوده و همه تزیینات به شیوه پیش از اسلام است.
طرح اصلی مسجد، بسیار ساده است و شبستانی با ده دهانه دارد.
قوس ها، همه ناری (بیضی) است و طاق ها نیز ناوی و آهنگ است و مانند بنا های پیش از اسلام، بلندی و افراز شکوهمندی دارد.
