مقدمه:
روستا نخستین تجربه همزیستی بشری است. زندگی ساده مردم روستا و تلاش آنان
در عرصه تولید و تاثیر پذیری مردم و روستا بر طبیعت و برعکس آن موجب ایجاد
تفاوتهای زندگی روستایی و زندگی شهری شده است. در این شیوه زیستن مسکن محلی
برای زندگی تجملاتی نیست بلکه مکانی است برای فراغت و رفع خستگی ساعت ها
کار روزانه.
خانه های روستایی به دلیل پیوند با طبیعت مبتنی بر اصول و ارزش هایی است که
امروزه همزیستی با محیط زیست و توسعه پایدار نامیده می شود. زیرا از یک سو
متناسب با اقلیم جهت یابی و استقرار یافته اند و در نتیجه حداکثر بهره
برداری از قابلیت های طبیعی را دارد و از سوی دیگر با استفاده از مصالح
بومی احداث شده اند که قابلیت بازیافت پس از تخریب بنا را دارند. ضمن اینکه
دارای ایستایی و مقاومت کافی نیز می باشند. لذا آشنایی با معماری و نحوه
شکل گیری روستا در بستر طبیعت و الگو گرفتن از آن در طراحی ها موجب طراحی
بهینه به صورتی خواهد شد که میزان مصرف سوختهای فسیلی به حداقل برسد و
مصالح خانه پس از تخریب به طبیعت بازگردد و آلودگی زیستی نداشته باشد،
ایستایی و عمر سازه بیشتر شود و از همه مهمتر هماهنگی کامل با بستر طبیعی
خود داشته باشد.
موضوع روستا و بافت معماری آن به دلیل ویژگی های ساختاری و کالبدی آن در
ایران همیشه یکی از محورهای برنامه ریزی و تصمیم گیری های اجرایی بوده است و
بدیهی است به همین میزان همیشه تحقیق و مطالعه و نوشتن در مورد روستا و
مسائل وابسته به آن از کمیت قابل توجهی برخوردار بوده است. امید است این
پروژه تحقیقی گام کوچکی باشد در راستای شناخت و درک اصولی یک روستا و معرفی
کننده پتانسیل های نهفته در آن.
درباره پروژه:
روستاهای ایران در طول حیات خود که به بلندای تاریخ تمدن کهن این آب و خاک
است و به دلیل پیوند های گسترده آنها با بستر های طبیعی و تاریخی خود دارای
بسیاری از ارزشهای فرهنگ ایران بوده اند. در ابتدا انتخاب روستایی جهت
بررسی و مطالعه میان انبوه روستاهای کهن این سرزمین کاری دشوار به نظر می
رسید. روستاهای ایران فارغ از اقلیمی که در آن قرار دارند معمولا به 2 نوع
کوهپایه ای (پلکانی) و گسترش یافته در دشت (فشرده یا پراکنده) تقسیم می
شوند. روستاهای قدیمی که در دل کوهپایه ها جای گرفته اند به دلیل شرایط خاص
اقلیمی و طبیعت موجود خصوصیات منحصر به فردی دارند که آنها را از دیگر
بافتها متمایز می کند. علاوه بر این، این روستاها به دلیل شکل گیری
متفاوتشان همیشه جذب کننده گردشگران و علاقه مندان طبیعت بوده اند. لذا بر
آن شدیم که یکی از روستاهای کوهپایه ای خراسان را مورد مطالعه قرار دهیم.
در خراسان روستاهای پلکانی زیبایی وجود دارند که شاید از دید کشوری تا حدی
ناشناخته مانده باشند.
کنگ شناخته شده ترین روستای پلکانی، رویین روستایی گسترش یافته در دره ای
سر سبز و مغان روستایی دارای تاریخ کهن و پتانسیل های فراوان. در میان این
روستاها روستای مغان به دلیل این که نسبت به روستاهای دیگر کمتر مورد
مطالعه قرار گرفته بود و دارای شرایط ویژه ای نیز بود انتخاب شد.
این روستا، روستایی با 828 نفر جمعیت و ***** مساحت است که در 35 کیلومتری
جنوب مشهد واقع شده و جاده منتهی به آن خاکی است. این روستا به صورت پلکانی
روی دامنه کوه در حاشیه جاده منتهی به غار مغان گسترش یافته است. هدف از
انجام این پروژه بررسی اطلاعات آماری روستا و مطالعه نحوه شکل گیری آن با
توجه به عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و... بوده است، که تا حد
امکان سعی شده است با ریز شدن در موضوعات و روش اصولی تحقیق به این مهم دست
یافته شود.
تحقیقات میدانی طی 5 مرتبه سفر به روستا و شناخت محیط آن و آشنایی با مردم
آن انجام شد و اطلاعات به دست آمده طبق فهرست مدونی گردآوری شده است. در
فصل اول اطلاعات آماری و معرفی سیاسی جغرافیایی اقلیمی بیان شده است و در
فصل دوم نحوه شکل گیری روستا بررسی شده است و در پایان یک همسایگی از خانه
های روستا تحلیل شده است. علی رغم اینکه تحقیقات و گردآوری پروژه به صورت
گروهی انجام شده، هر کدام از اعضا مسئولیت یک بخش را به شرح زیر بر عهده
داشته اند. (در مورد قسمت همسایگی هر فرد مسئول برداشت یکی از خانه ها بوده
است.) :
نگارش مقدمه، جمع بندی نهایی، ویرایش و بازنویسی کل پروژه و تهیه عکسها: سید مرتضی فدایی
معرفی روستا در نظام تقسیمات کشوری، معیارهای مرتبط با الگوی شبکه دسترسی، معیارهای طبیعی مرتبط با الگوی بافت: محبوبه رفیعی نیا
