بخشی از مطلب
مقدمه
ساماندهی و انتظام بخشی به عرصه‌های مکانی- فضایی از آغاز زندگی بشر و از زمان بهره‌گیری از منابع طبیـعی
(به ویژه آب و زمین) پیوسته در مقیاس و مفهومی متفاوت مطرح بوده است. در
این ارتباط، هر چه سطح فرهنگ بالاتر رفته شکل عمومی سازماندهی و انتظام
بخشی به محیط و ابزار و دانش فنی گروههای انسانی نیز پیشرفته‌تر شده است،
امری که به شدت تحت تاثیر تفکر و عمل سنجیده در راستای دستیابی به زمینه‌ها
و اهداف برنامه‌ریزی‌های مورد نظر قرار داشته است و نمونه‌های آن را در
سرتاسر جهان به وضوح می‌توان مشاهده کرد. شاید هنوز تعریف مهاتما گاندی از
توسعه روستایی به نوعی تمام اهداف را در خود داشته باشد. "گاندی" توسعه
روستایی را تبدیل روستا به مکان قابل زیست و متناسب با رشد و تعالی انسان
تعریف می‌کرد.
هرچند این تعریف کلی است و می‌بایست اهداف خاص برنامه‌ریزی روستایی در سطوح
مختلف و در ارتباط با جنبه‌های گوناگون اجتماع روستایی تبیین شود.
در ایران توسعه روستایی به مفهوم منسجم و امروزی آن به عنوان راه کاری جدید
در جهت دستیابی به توازن منطقه‌ای دارای سابقه‌ای طولانی نمی‌باشد و هنوز
بیش از چند سال از آغاز تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه در فضاهای روستایی
کشور سپری نمی‌گردد.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به عنوان یکی از نهادهای متولی توسعه و عمران
روستایی همگام با برنامه‌های توسعه ملی، سعی در ایجاد زمینه‌های مناسب جهت
سازماندهی مطلوب فضاهای روستایی را دارد. از این رو طی سالهای اخیر در کنار
انجام سایر وظایف خویش، تلاش مضاعفی را در راستای تحقق سیاست «عدم تمرکز» و
تعادل بخشی به فعالیتهای زیستی و تولیدی در پهنه‌های روستایی کشور آغاز و
به منظور دستیابی به اسناد پائین دستی طرحهای ناحیه‌ای به منزله طرح فرادست
برای طرحهای هادی روستایی و طرحهای بهسازی بافتهای با ارزش روستایی اقدام
به تهیه طرحهای ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی نموده است.
طبق تعریف طرح ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی، طرحی است که به منظور
توسعه هماهنگ و موزون فعالیتهای کشاورزی صنعتی و خدماتی از طریق توزیع
مناسب جمعیت و فعالیت‌ها و استقرار بهینه خدمات در محیطهای روستایی، هماهنگ
با نظام شبکه شهری تهیه می‌شود. از نظر ماهیت نیز این طرحها، ماهیتی همه
جانبه و میان بخشی داشته و برنامه‌ای یکپارچه و راهبردی برای توسعه
اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محیط روستایی با تاکید بر جنبه‌های اجرایی به
ویژه در زمینه‌های فضایی- کالبدی است؛ همچنین این طرحها در محدوده یک یا
چند مجموعه روستایی که در طرحهای توسعه و عمران (جامع) ناحیه (یا شهرستان)
به عنوان طرحهای مصوب فرادست مشخص و تهیه می‌شوند.
علیرغم رشد شتابان جمعیت شهری و آهنگ کاهش جمعیت نقاط روستایی به دلایل
مختلف اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی هنوز بسیاری از سکونتگاههای روستایی از
نقاط فعال بوده و بخش قابل توجهی از جمعیت را در خود جای داده‌اند. حفظ
قابلیت‌های این نقاط در نگهداشت جمعیت و تداوم فعالیت آنها منوط به
فراهم‌سازی زیرساختهای تولیدی و خدمات و مهیا نمودن شرایط مناسب زیست محیطی
فضاهای مذکور است که تحقق آن نیازمند نگرش و برنامه‌ریزی فرابخشی در حوزه
روستایی است.
در این راستا طرح ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی نیز با هدف کلی ایجاد
بستر وزمینه‌های مناسب برای توسعه پایدار محیط روستایی و سازماندهی سلسله
مراتبی خدمات و تاسیسات روستایی و پی‌ریزی نظام استقرار مناسب سکونتگاههای
روستایی با پراکنش بهینه جمعیت تهیه می‌گردد. از نظر شرح خدمات نیز اهداف
تبعی طرح عبارت است از:
1- ساماندهی فضایی سکونتگاههای روستایی موجود در قالب نظام تقسیمات فضایی- کالبدی.
2- ساماندهی اقتصادی محدوده مورد مطالعه مبتنی بر ارائه برنامه‌ها، طرحها و پروژه‌های اقتصادی به تفکیک تقسیمات کالبدی طرح.
3- توزیع و پراکنش جمعیت روستایی در قالب نظام تقسیمات کالبدی طرح.
4- ساماندهی تاسیسات و خدمات رفاهی با توجه به نظام سلسله مراتبی و تقسیمات کالبدی پیشنهادات.
در این چارچوب و بر مبنای تفکر برنامه‌ای، از آنجا که یکی از ابزار مهم جهت
ایجاد شرایط بهتر زیست در مناطق روستایی، می‌تواند تهیه و اجرای طرحهای
ساماندهی فضا و سکونتگاههای روستایی باشد. طرح ساماندهی فضا و سکونتگاههای
روستایی بخش عقدا از توابع شهرستان اردکان نیز در راستای تحقق اهداف
فوق‌الذکر توسط پژوهشکده سوانح طبیعی تهیه شده است.
در پایان از جناب آقای مهندس کشاورز مدیر کل محترم بنیاد مسکن انقلاب
اسلامی استان یزد، جناب آقای مهندس قربانیان معاونت عمران روستایی بنیاد
مسکن انقلاب اسلامی استان یزد و جناب آقای مهندس کارگر و مهندس رضایی
کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان یزد، جناب آقای مهندس حمید
فخر‌الدین از سازمان برنامه و بودجه، جناب آقای مهندس جعفری معاونت محترم
مسکن و شهرسازی، جناب آقای مهندس عیان از سازمان جهاد کشاورزی و کلیه
عزیزانی که در تهیه و انجام این پروژه صمیمانه همکاری داشته‌اند تقدیر و
تشکر می‌نماید.
این بررسی به منظور شناسایی دقیق ویژگی‌های محیطی، اقتصادی، اجتماعی،
فرهنگی، فضایی- کالبدی، چشم‌اندازهای طبیعی و شیوه‌های مشارکت در جهت تدقیق
و عملیاتی کردن راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های طرح فرادست انجام می‌شود.
