معماری کاخ ها و بناها در دوره اشکانیان (پارتیان):
قوم پارت یا پارتوا یکی از شعبه های نژاد آریایی ایرانی است در کتیبه
داریوش اول هخامنشی بر بیستون سرزمین آنرا را((پرتو)) نامیده اند . این
ناحیه از شمال خراسان و ماوراالنهر و همین نام بعدها به پهلو تبدیل گردید
.(خراسان بزرگ شامل :خراسان فعلی ماورا النهر افغانستان کنونی می شده است.)
پارتوا یکی از استانهای زمان هخامنشی بود. بنا بر گفته استرابو رهبر
پارتها مردی بنام آرساکس (ارشک ارشاک) بود که بعدها نیای فرضی پادشاهان
اشکانی پارت شد. پارتها حکومت ساقط شده هخامنشی را از جانشینان اسکندر
مقدونی (سلوکیان) باز پس گرفتند . و توانستند یک دولت نیرومند و عظیم را
برای مدت پنج قرن پایه گذاری نمایند.
***
پارتها در زمینه هنرها بویژه در معماری ابتکارات بدیعی داشتند آنها با
برخوداری از پیشینه غنی دوباره به احیای هنرهای فراموش شده و یا تغییر
یافته ایرانی پرداختند با فترتی که در هنر ایران پدیدار شده بود نه تنها
احیاگر معماری و سنتهای گذشته ایران شدند بلکه تحول ملی عظیم در رمینه شهر
سازی و معماری ایجاد کردند و در معماری دو عنصر نو ظهور افزودند یکی احداث
گنبد بر روی بناهای چهار ضلعی (مربع شکل) از طریق فیل پوشها و دیگر توسعه
ساختمان ایوان تاق دار . ایوان اتاق راستگوشه ای است با طاق بشکه ای که در
قسمت پشت بسته بوده و در جلو-معمولا رو به بیرون یا حیاط قرار دارد-کاملا
باز است. از زمان پارتها ایوان نقش مهمی را در معماری آسیای غربی باز می
کند . منشا ایوان موضوعی است در خور اندیشه بعضی آنرا به درختان و شاخه های
پوشیده با حصیر و گل و نیز به تاثیر اتاقهای بشکه ای منتسب می کنند . چنین
بناهایی هنوز در طول رودخانه یا دریاچه هیرمند در شرق ایران و احتمالا در
پیرامون دریاچه آرال در آسیای مرکزی دیده می شوند. این نواحی مناطقی هستند
که پارتها از آن برخاسته اند و لیکن سابقه تاقهای آهنگ با انواع قوسها (نیم
بیضی) از آثار معماری هفت تپه (ایلام میانی) آشنا شدیم و این نشانگر آن
است که پارتها با توجه به شرایط زمانی و موقعیت مکانی دست به چنین
ابتکاراتی زده اند.
متاستفانه علیرغم حاکمیت طولانی مدت پارتها اکثرا آثار آنها از بین رفته است.
زیرا عواملی مانند زلزله آب و هوایی و گستره وسیع امپراتوری تاثیر گذار در
روند تخریب آثار معماری بوده اند. از اینها که بگذریم باید به این مسئله هم
توجه کنیم که پارتها بناهای خود را بسیار ساده و با خشت خام ساخته اند. پی
در
